آیا زیارت عاشورا قابل اعتماد است

 

آیا زیارت عاشورا واقعا یک حدیث معتبر و کلام امام معصوم علیه السلام است. این سوالی است که برای برخی براساس خدشه‌هایی که در آن می‌شود به وجود آمده است. چراکه در وثاقت برخی از راویان آن شبه‌هایی وارد شده است. این نوشتار بر آن است تا این موضوع را بررسی نماید.

 

مقدمه:

پیش از آغاز بحث لازم است چند نکته تذکر داده شود:

1- برای مشخص شدن اینکه آیا روایتی واقعا کلام امام معصوم است یا نه باید کسانی که آن را بیان کرده‌اند بررسی شوند.

این موضوع برای مسلمانان بخصوص شیعیان چنان مهم بوده است که در پی آن دانشی به نام علم رجال یا همان شخصیت شناسی حدیث بوجود آمده است.

علم رجال به بررسی وضعیت ناقلان احادیث اهل بیت می‌پردازد و مهمترین محورهای آن از این قرار است:

الف – تاریخ و موقعیت زندگی فرد   ؛    ب – اعتبار فرد

تاریخ زندگی فرد به این جهت بررسی می‌شود که مشخص گردد وی در چه عصری می‌زیسته است. بنابر این اگر روایتی نقل کرد آیا خودش از امام شنیده است یا این امر ممکن نیست. مثلا اگر در حدیثی آمده باشد که شیخ صدوق از امام رضا نقل کرده است که... ، از آنجا که ایشان هم عصر امام رضا نبوده‌اند قطعا خود از امام نشنیده‌اند پس باید از دیگری شنیده باشد. و این زنجیره آنقدر ادامه باید یابد تا به امام علیه السلام برسد.

در اصطلاح به این زنجیره، سلسله سند می‌گویند. بررسی سلسله سند بسیار امر مهمی است تا افراد حتما پشت سر هم بوده و علاوه بر آن همدیگر را درک کرده باشند.

اما اعتبار افراد به این علت بررسی می‌شود که مشخص گردد فرد قابل اطمینان بوده و گذشته از اینکه جعل حدیث نکرده، در ضبط و نقل حدیث نیز دقیق بوده است. که در اصطلاح به این کار بررسی وثاقت راوی گویند.

 

2- نکته‌ای که بسیار در اعتبار محتوایی و سندی حدیث مهم است، عمل دانشمندان و بخصوص دانشمندان قرون اولیه اسلام است. بنابر این قاعده، هرگاه روایتی که اکنون در دست ماست از نظر علم رجال ضعیف باشد اما غالب دانشمندان آن را معتبر دانسته و مطابق آن عمل کرده باشند. آن روایت به اعتبار عمل دانشمندان، معتبر تلقی می‌شود. چرا که حتما سندی که در دست ماست به گذشت زمان مخدوش شده و در اصل که در دست دانشمندان پیشین بوده مخدوش نبوده که اگر اینگونه بود قطعا آنان نیز آن را کنار می‌زدند.

در اصطلاح، در این باره گفته می‌شود: عمل علما جبران کننده ضعف سند است.

 

اما زیارت عاشورا:

برخی در سند زیارت عاشورا خدشه کرده و گفته‌اند بعضی از راویان آن مورد اعتماد نیستند.

گذشته از آن که این زیارت عالی مورد اتفاق دانشمندان بوده و علما در طول تاریخ به آن عمل کرده‌اند. سند آن نیز بررسی شده و صحتش احراز گردیده است.

در ادامه تحقیقی از آیت الله عظمی شبیری زنجانی که یکی از فقهای برجسته بوده و در علم رجال بسیار شهرت دارد  تقدیم حضور می‌گردد که در پاسخ نامه‌ای مبنی بر کنکاش سند این زیارت نگاشته‌اند.

 

ترجمه نامه‌ی رسید:

 

حضور مرجع بزرگ آیت الله شبیری زنجانی:

با سلام و تحیت

از آنجایی که برای برخی از مومنان شبهه‌هایی در خصوص زیارت عاشورا ایجاد شده است، لطفا نظر خود را در خصوص صحت و سقم سند آن بیان فرمایید.

والسلام علیکم و رحمة الله

دعاگوی شما: رحیم غبرایی

از تبریز 10/1/1386

 

ترجمه نامه‌ی ارسالی:

باسمه تعالی

گذشته از تاییدات غیبی معتبر که موید زیارت عاشورایند، سندی که در کتاب "مصباح المجتهد" برای آن ذکر شده است، سندی صحیح است.

نتیجه تحقیق در آن مبنی بر این است که : در این کتاب بعد از بیان زیارت حضرت سید الشهدا از علقمه آمده است که : "محمد بن خالد طیالسی از زبان سیف بن عمیره نقل کرده است که وی گفت: همراه صفوان بن مهران جمّال و گروهی از یارانمان به نجف اشرف رفتیم. و پس از زیارت، صفوان رو به سمت امام حسین (کربلا) کرد و به ما گفت: «از همین بالا سر حضرت امیر مومنان علیه السلام امام حسین را زیارت می‌کنیم. من با امام صادق علیه السلام بودم که او به سوی حضرت حسین علیهما السلام اشاره کرد». سیف ‌می‌گوید: آنگاه صفوان شروع به خواندن زیارتی کرد که علقمه از محمد بن حضرمی و او از امام باقر علیه السلام در روز عاشورا نقل کرده بود."

 

ظاهر این عبارت می‌‌رساند که حضرت صادق علیه السلام با همین زیارتی که علقمه از امام باقر نقل کرده، اشاره نموده و زیارت کرده است.

در سند یاد شده، هیچ شکی در وثاقت (مورد اطمینان بودن) سیف بن عمیره و صفوان بن مهران نیست [و در کتب رجالی به وثقات ایشان تصریح شده است]، اما دو نکته باید ارزیابی شود:

الف – ارتباط با محمد بن خالد یا همان طرق به وی (یعنی کلام محمد بن خالد از کجا یا توسط چه کسی به ما رسیده است؟)

ب -  وثاقت خود محمد بن خالد (یعنی آیا محمد بن خالد فرد قابل اطمینان و راستگویی هست؟)

 

نکته اول یا همان طرق به محمد بن خالد را با دو بیان می‌توان اثبات کرد:

بیان اول: با بررسی سند و بخصوص عبارت "رَوَی محمدُ بنُُ خالد..." [یعنی محمد بن خالد گفته است...]– و به شکل "رُوِیَ عن محمدِ بنِ خالد" [از محمد بن خالد نقل شده است...] نبودن آن -  مشخص می‌شود که در نزد شیخ طوسی نسبت این روایت به محمد بن خالد طیالسی ثابت بوده است. و همین در اعتبار این سند از این جهت کافی است.

 

بیان دوم: به ظاهر این حدیث [مستقیما] از کتاب محمد بن خالد اخذ شده است. در کتاب "الفهرست" کتابی به وی نسبت داده شده است که از طرق حسین بن عبید الله غضائری و او از احمد بن محمد بن یحیی عطار و او نیز از پدرش و وی از محمد بن علی بن محبوب و محبوب از محمد بن خالد روایت کرده است.

همه‌ی این یادشدگان از بزرگان و معتمدان شیعه هستند. بخصوص احمد بن محمد بن یحیی عطار که از مشایخ اجازه نیز بوده است. مشایخ اجازه‌ای  که بنابر تحقیق در قله وثاقتند.

 

اما نکته دوم  یا همان وثاقت محمد بن خالد که امور متعددی بر آن دلالت دارد:

1- نقل روایت توسط محمد بن علی بن محبوب که از بزرگان شیعه است از محمد بن خالد. این امر دلیل اعتماد وی به محمد بن خالد است و مورد وثوق بودن اوست.

 

2-  دست یابی بزرگان مورد وثوق  به کتابهای گروهی از راویان مانند سیف بن عمیره و محمد بن معروف و رزیق بن زبیر از طرق طیالسی.

[برای نمونه دانشمندی چون] محمد بن جعفر رزّاز که از بزرگان مورد اعتماد شیعه است از طرق طیالسی کتابهای آن دو را روایت کرده است که این دلیل بر اعتماد رزاز به طیالسی است.

[نمونه دیگر] روایت کتاب رزیق توسط عبد الله بن جعفر حمیری از طرق محمد بن خالد.

همچنین بن زیاد اصول بسیاری را از طرق طیالسی روایت کرده است (بن زیاد با آنکه واقفی است اما مورد وثوق شیخ و نجاشی است).

 

3- روایت بسیاری دیگر از راویان مورد اعتماد و اجلّاء ثقات از طیالسی علاوه بر موارد یاد شده. [مانند] :

سعد بن عبد الله ؛ سلمة بن خطاب که بظاهر ثقه است ؛ پسرشعبد الله بن محمد بن خالد ؛ علی بن ابراهیم و علی بن سلمیان رزازی ؛ محمد بن حسن صفار ؛ محمد بن حسین ؛ معاویة بن حکیم.

 

آنچه یاد شد، از قویترین نشانه‌های وثاقت طیالسی است. شایان ذکر است که حتی ابن غضائری که معروف است به اشتباه بسیاری از ثقات را جرح کرده است، درباره طیالسی، جرحی از وی نرسید است.

بنابر این در مورد اعتماد بودن طیالسی هیچ شکی نیست. لذا سند زیارت عاشورا از این طریق صحیح و بدون خدشه است.

موسی حسینی شبیری زنجانی

بیستم/جمادی الاولی/1428

تصویر نامه :

صفحه اول

صفحه دوم

 

نوشته شده در دوشنبه 88/9/23ساعت 8:58 صبح توسط احمد نظرات ( ) | |